1 Kulak ve 2 Kulakla Dinleme: Monaural ve Binaural İşitme Nedir? Ne değildir?

Monaural İşitme

Monaural işitme, ses dalgalarının beyin tarafından algılanarak tanımlanması sonucunda oluşan işitme olayıdır. Monaural işitme, tek taraflı bir işitmedir. Bazen bir kulağın işitmesi normalken diğer kulaktaki işitme kaybı bu kategoriye dahil edilmektedir. Bazen de bilateral işitme kaybı olup tek kulağında koklear implant veya işitme cihazı kullanması şeklinde kendisini göstermektedir. Bu işitme tipinde ses girişinin tek yönlü olmasını ön plana çıkmaktadır. Bunun sonucunda seslerin yerlerinin tespiti güçleşmekte sesler çok daha zor bir biçimde algılanmaktadır.

Binaural İşitme

Binaural işitme sayesinde beyin, iki kulaktan gelen sesleri birlikte algılayıp karşılaştırmakta ve üç boyutlu bir ses dünyasına erişmektedir. Binaural işitme, özellikle gürültülü ortamlarda faydalıdır. Gürültülü bir ortamda binaural işitme, işitmeyi çok daha kolaylaştırmakta seslerin fark edilmesini sağlamaktadır. Binaural işitme, iki kulağa gelen bilgileri birleştirmekte ve bu bilgilerin santral işitsel sisteme iletimini sağlamaktadır. İki kulaktan dinleme, tek kulaktan dinlemeye göre çok daha avantajlıdır. Seslerin iki kulakla dinlenilmesi, kalabalık ve gürültülü ortamlarda birçok farklı sesin daha kolay algılanmasını sağlamaktadır. Ayrıca bireyler bir sesin geldiği yönü ve sesin geldiği yerin uzaklığını da iki kulaktan dinlediklerinde çok daha kolay ayırt etmektedirler. Kulakların birinde herhangi bir işitme probleminin olması durumunda iletişim süreci önemli bir problemler karşı karşıya kalmış olacaktır. Buna benzer bir biçimde bir kişinin iki kulağında birden orta/ileri/çok ileri derecede işitme kaybı olması halinde kulaklardan yalnızca birine takılacak işitme cihazı, iletişim probleminin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Kulaklarında herhangi bir problem olmayan ve normal bir biçimde işiten bir kişi için gürültülü bir ortamdaki seslerin anlaşılması, kulaklardan birinin kapatılması ile sağlanabilmektedir. Ani bir biçimde ortaya çıkan gürültünün anlaşılması, tek kulağında işitme problemi olan kişiler için çok daha güç bir durumdur. Monaural işitme ile kıyaslandığında binaural işitmenin birçok avantajlı yönünün olduğu görülmektedir.

Bu avantajlar:

  • Sesin lokalizasyonu,
  • Gürültünün baskılanması (binaural squelch),
  • İki kulaktan duyulan sesin daha yüksek algılanması (binaural summation),
  • Başın gölge etkisi (head shadow effect),
  • Maskeleme düzeyi farkı olarak sıralanabilir.

Sesin lokalizasyonu

Sesin lokalizasyonu kavram, uzayda, farklı yönlerden ve uzaklıklardan gelen seslerin binaural (iki kulak beraber) olarak algılanmasını ifade etmektedir. Sesler uzayda tek bir kaynaktan çıkmaktadır. Seslerin kulaklara ulaşması farklı şiddette ve farklı zaman dilimlerinde gerçekleşmektedir. Sesin tek bir yönden gelmesi durumunda sesin hangi yönden geldiğinin tespitinde kulaklar arası (interaural) şiddet ve faz farkı etkili olmaktadır.

odyoloji yüksek lisans tez danışmanlığı

Yatay (sol-sağ) lokalizasyon, kulaklar arasındaki faz ve zaman farkı ile mümkün kılınmıştır. Şekil 1’de de anlaşılacağı üzere, kaynaktan çıkan ses dalgası önce daha yakında olan noktaya ulaşacak sonrasında uzaktaki kulağa gelecektir.

Binaural İşitme ve sesin lokalizasyonu

Seslerin kulaklara geliş zamanlarındaki bu farklılık, kulaklar arası zaman farkı (interaural time diffrences) şeklinde isimlendirilmektedir. Zaman farkı üzerinde başlıca etkili olan faktörler, sesin hızı ve kafa yapısının büyüklüğü şeklinde özetlenebilir. Sesin kulaklar arasındaki zaman farkı; Şekil 2’de gösterildiği üzere 0 derece açıyla oluşan bir ses için 0 msn, 90 derece veya 270 derece açıyla oluşan bir ses için maksimum 0.7 msn’dir. Yaşanacak herhangi bir zaman gecikmesi, faz gecikmesi ve kulaklar arasında zaman farkına neden olmaktadır.

İnsan vücudunda baş kısmı uzaydan gelen sesler için akustik bir bariyer görevi üstlenmektedir. Bu akustik bariyer sayesinde kulaklar arasında bir sesin şiddet farkı ortaya çıkmaktadır. Kulaklar arası şiddet farkının (interaural intensity differences) en belirgin olduğu durum, yüksek frekanslı seslerdir. Kulaklar arasındaki maksimum şiddet farkı 500 Hz ve daha düşük frekanslar için yaklaşık 6 dB, 6000 Hz için yaklaşık 20 dB’dir. Sesler kulak kanalı içine girmeden önce kulak kepçesi tarafından toplanmaktadır. Kulak kepçesi sesleri toplarken yansıma ve yankılanmalar gerçekleşmektedir. Bu yansıma ve yankılanmalar, başın yüksekliğine göre farklı şiddette cereyan edebilmektedir.

İşitme sorunu yaşayan bireylerin çoğunlukla azalmış lokalizasyon yetenekleri ile ilgili olarak bir şikâyetleri bulunmamaktadır. Lokalizasyon yeteneğinin özel olarak sorgulanması halinde çeşitli şikâyetler ortaya çıkmaktadır. İşitme kaybı ileri derecede olan bireyler, zayıf lokalizasyon sebebiyle birçok zorlukla karşılaşmaktadır. İşitme kaybının yol açtığı problemlerin başında lokalizasyon yeteneğinde yaşanan bozulmalar gelmektedir. İletişim becerileri ile ilgili olarak işitme kayıplı kişiler tarafından yapılan değerlendirmelerde, ses kaynağının uzak olduğu veya hareketli olduğu durumlarda söz konusu kişilerin daha çok problem yaşadıkları görülmektedir. İşitme kaybı tek kulağında olan ya da iki kulağında işitme kaybı olup tek kulağında işitme cihazı veya koklear implant kullanan kişilerde, kulaklar arası şiddet ve zaman ipuçlarından faydalanmama nedeniyle lokalizasyon etkilenmektedir. Newton (1983) tarafından ileri derecede tek taraflı işitme kaybı olan 44 çocukla yapılan bir araştırmada, çocukların horizontal düzlemde lokalizasyon yetenekleri değerlendirilmiş ve %57’sinin çalışmadan önce problemlerinin farkında olmadıkları tespit edilmiştir.

Çift kulağın bastırma etkisi

Bireylerin iki kulaklarından birden bir sesi algılaması ve bu algılama sonucunda gürültünün baskılanarak hedef sinyalin ön plana çıkarılması, gürültünün baskılanması anlamına gelmektedir. Örneğin Şekil 3’te gösterildiği üzere gürültünün direkt olarak ön taraftan gelmesi durumunda kulakların her ikisinde birden aynı genlik ve faz söz konusu olmaktadır. Sesin sağ kulağa direkt olarak verildiği durumlarda ise sağ kulaktaki genlik sol kulaktan fazla olmaktadır.

Sağ kulağa gelen gürültünün toplam dalga formundan sol kulağa ulaşan gürültünün toplam dalga fonunun çıkarılması durumunda hiç gürültü kalmayacaktır. Bu durum, hedef sinyalin de sağ kulaktan daha iyi bir biçimde duyulup algılanmasına neden olmaktadır. Böyle bir farklılığın ortaya çıkmasının en önemli nedeni, genlik ve faz farklılıklarıdır.

10254006 numaralı yl tez çalışmasından faydalanılmıştır.

odyoloji yüksek lisans tez danışmanlığı
Yazar Hakkında
Toplam 212 yazı
Hakan Akyol
Hakan Akyol
Merhaba ziyaretçi bana ulaşmak istersen eğer akyolhakan50@gmail.com adresinde olacağım. Diğer danışmanlık hizmetleri için metokondridestek@gmail.com adresine ulaşınız.
Yorumlar (Yorum yapılmamış)

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

×

Bir Şeyler Ara