İşitsel Algı ve Dinleme Hiyerarşisi
Psikofiziğin alt alanlarından biri olan psikoakustik veya işitsel algı; ses bilimine ait fiziksel parametrelerin psikolojik ilişkilerini inceler. Algı bireyin daha önceki zihinsel deneyimlerine bağlıdır. Bu deneyimler, uyaranların fiziksel özelliklerine dayanarak duyu sistemleri ve beyin tarafından aktif bir şekilde oluşturulur. Yani algı için, birbiri ardına gelen ve birbirleri üzerine kurulan süreçlerden oluşur demek mümkün.
Algılama süreçleri için:
- Uyarıcılar (stimulus),
- Adaptasyon (uyarlama),
- Beyinde birincil alanlar,
- Beyinde çağrışım(assosiyasyon) alanları bütünsel olarak işlev görmesi beklenir.
İçindekiler
İşitsel Algı Niçin Önemli?
İşitsel algı yaptığımız hemen hemen her işte yer aldığından, doğal olarak gündelik yaşantımızda çok önemli bir rol oynar. Çevremizle doğru biçimde etkileşim halinde olmamıza, akıcı olarak iletişim kurmamıza, etrafımızdaki potansiyel tehlikelere karşı uyarılmamıza, ve müzikten zevk almamıza olanak sağlar. İşitsel algı dahil tüm bilişsel beceriler çalıştırılabilir ve geliştirebilir.
- Sesi fark etme ve tanıma; fizik, fizyoloji, uyarılma, algı ve bilişin etkileşimi ile gerçekleşmektedir. Bu sürecin anlaşılabilirliği için duyma / dinleme, işitsel işlemleme / işitsel algı kavramlarının farkını bilmekte fayda olacaktır.
- Duyma; çevreden gelen bir sesin işitme duyusu tarafından alınması iken,
- Dinleme; isteyerek dikkat vererek işitme duyusuyla değerlendirmedir,
- İşitsel İşlemleme; ses ile ilgili bilgi işitme siniri tarafından beyine ulaştıktan sonraki süreç iken,
İşitsel Algı; sesin fiziksel özelliklerine (frekans, şiddet, temporal) yapılan analiz sonucu tını, gürlük ve perde algısı oluşturarak uyarını anlamlandırmasıdır.
DİNLEME HİYERARŞİSİ:
- DETECTION (FARK ETME)
- DISCRIMINATION (AYIRT ETME)
- IDENTIFICATION (TANIMA)
- COMPREHENSION (ANLAMLANDIRMA) şeklindedir.
1-FARK ETME:
Dinleme becerisinin en temel ve basit basamağıdır. Sesin varlığını ya da yokluğunu fark etme. Fark etmeyi ve sese odaklanmayı gerektirir.
Eşik seviyede fark etme; bir davranış (cevap) ortaya çıkması için gerekli uyaran miktarı. Bu uyarandan uyarana, kişiden kişiye, türden türe, duyu sisteminden duyu sistemine farklılık gösterir.
Uyaranın süresini artırmak fark etme eşiğini azaltabilir: zamansal entegrasyon, başka bir uyaran sunulması uyarana gösterilen eşik seviyesinin artmasına neden olabilir: maskeleme, Sunulan uyarana karşı duyarlılık zamanla azalabilir: adaptasyon veya yorulma, veya birçok reseptörün birlikte uyarılması fark etme eşiğini düşürebilir: uzaysal entegrasyon.
2-AYIRT ETME:
Fark etme basamağına göre daha üst düzey beceriler gerektirmektedir. İki ses aynı mı? Yoksa farklı mı? Olduğunun ayırt edilmesi söz konusudur.
3-TANIMA:
Konuşma seslerini çevre seslerden ayırt etme ve söylenen basit sözceleri ya da tümceleri tekrarlamaya çalışma ve söylenen nesnelerden bazılarını işaret ederek ya da bakarak tekrar etme çabası söz konusudur.
Bu basamakta ses bilgisel kurallar çözümlenmeye başlanır. Konuşmanın parçalar üstü özellikleri olan ; süre, konuşma hızı, şiddet, perde ve vurgu farklılıklarını algılar ve ayırt edilir.
4-ANLAMA VE ANLAMLANDIRMA:
Dinleme becerisinin en zor ve en üst basamağıdır. İşitsel mekanizmanın en son hedefini kapsamaktadır. Anlama bireyin geçmiş yaşantılarını, ve Dil bilgisel deneyimleri ile akustik iletileri algılaması , anlaması ve sonucunda iletiyi ya da çevre sesini anlamlı hale getirmesidir.
Tüm bu işitsel algı süreçleri için;
- Ses dalgalarının elektriksel uyaranlara sağlıklı bir şekilde dönüştürülebilmesi,
- Arka plan gürültüsünün filitrelenebilmesi,
- Karmaşık ses paternlerinin tanınabilecek formlarda yeniden yapılandırılması gerekir.
İşitsel algıda yaşanacak bir bozulma farklı seviyelerde çeşitli problemlerden kaynaklı olabilir.
